ARAŞTIRMADA ETİK

ARAŞTIRMADA ETİK

BİLİM ETİĞİNDE TEMEL İLKELER

1. Gerçeğe Uygunluk: Veriler, sadece bilimsel yöntemlerle yürütülen gerçek deney ve gözlemlerden elde edilir.

•              Verilerin değerlendirilmesinde, yorumların ve kuramsal sonuçların elde edilmesinde bilimsel yöntemler dışına çıkılmaz.

•              Bu yöntemlerle varılan sonuçlar saptırılamaz; elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonuçları imiş gibi gösterilemez

2.Bilimsel Araştırmanın Zarar Vermemesi: Araştırmanın bireylere zarar vermemesi,

•              Bireylerin olası riskler konusunda açık şekilde bilgilendirilmesi ve deneye katılım kararının etki ve baskı olmaksızın özgürce alınması gerekir.

•              Deneyin deneklere, deneyi yapanlara, çevreye ve insan sağlığına zarar vermemesi gerekir

•              Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda deney hayvanının gereksiz yere zarar ve acı görmemesi gözetilmelidir.

•              3. Sorumluluk ve Haklar: Bilim insanları araştırma sonuçları ile ilgili olarak toplumu bilgilendirmek, olası zararlı uygulamalar konusunda uyarmakla yükümlüdürler.

•              Kendi vicdani kanaatlerine göre zararlı sonuçlara ve onaylamadıkları uygulamalara yol açabilecek araştırmalara katılmamak bilim insanlarının hakkıdır.

•              4. Yazarlar: Araştırma sonuçları araştırmayı yapanların tümünün isimleriyle yayınlanır.

•              Araştırmanın tasarlanması, planlanması, yürütülmesi ve yayına hazırlanması aşamalarında etkin katkıda bulunmamış kişilerin isimleri yazar isimleri arasına katılamaz.

•              5. Kaynak Gösterme ve Alıntılar: Bilimsel yayınlarda ya da genel kamuoyuna dönük olarak yayınlanan her türlü makale, derleme, kitap ve benzeri yayınlarda daha önce yayınlanmış veya yayınlanmamış bir çalışmadan yararlanılırken, o çalışma bilimsel yayın kurallarına uygun biçimde kaynak olarak gösterilmelidir.

•              6. Bilim İnsanı ve Akademik Etkinliklerde Etik: Bilim insanı, akademik yaşamının bütün evrelerinde ve öğretim, yönetim ve akademik değerlendirmelere ilişkin görevlerde bilimsel liyakati temel ölçüt olarak kabul eder, etik kurallarının dışına çıkmaz ve bu kuralların dışına çıkılmasına göz yummaz.

Bilim İnsanlarının Sorumlulukları

•              1. Araştırmanın tasarımı ve yürütülmesinde en yüksek mesleki standartlara sahip olmak

•              2. Araştırmanın yapılışı ve bulguların analizi sırasında özeleştiri, dürüstlük ve açıklığı elden bırakmamak

•              3. Aynı konu üzerinde araştırma yapmış ve yapmakta olan diğer araştırmacılara karşı, onların katkılarını içtenlikle ve açıkça teslim edici bir tavır içinde olmak; bu tavırlarını bilimsel makale yazımında tam olarak korumak.

Bilimsel Yanıltma Biçimleri

•              YALANCILIK(Fraud)

•              UYDURMACILIK (Fabrication)

•              ÇARPITMA, SAHTECİLİK (Falsification)

•              BİLİMSEL AŞIRMA (Plagiarism)

•              ÇOKLU YAYIN (Duplication)

•              DİLİMLEME (Least Publishable Units)

•              HAYALİ/ONURSAL YAZARLIK (Ghost/ Honorary
Authorship

•              ARMAĞAN YAZARLIK (Gift Authorship)

•              YAZARLIK HAKKI

Bilimsel yanıltma (scientific misconduct)

•              Bilimsel yanıltma (scientific misconduct) araştırmanın değerini veya güvenirliğini azaltan her türlü girişim

•               Ancak, bu tanımı yaparken disiplinsiz ve düzensiz araştırma (sloppy research) kavramı ile bilimsel yalancılık/yanıltma (fraud) kavramını birbirinden ayırmak gerekir

DİSİPLİNSİZ ARAŞTIRMA ( SLOPPY RESEARCH)

•              Disiplinsiz ve düzensiz araştırma yapan bir araştırıcı, araştırma planlanmasını, uygun metod seçimini, metodları uygulamasını, sonuçların analizini ve yorumunu bilmemektedir.

•              Araştırıcı, iyi niyetli " olarak yaptığı yanlışlarının "farkında değildir ve yanlışlarını bilmeden güvenilir olmayan sonuçlar üretmektedir.

•              Bu özellikteki bilimsel yanıltmalar iyi ve disiplinli bir araştırma eğitimi sonucu düzeltilebilir ve bu tür araştırıcılar bilime olumlu bir yaklaşımla kazandırılabilmektedir.

Bilimsel yanıltma ,saptırma veya yalancılık  (Fraud)

•              Araştırıcının bilinçli olarak ve amaçlı bir yaklaşımla çalışmanın metod veya sonuçlarını "kötü niyetle" saptırması ve değiştirmesi demektir

Uydurma, Yalan Yazma veya Yoktan Var Etme (Fabrication)

•              Verilerin "saptırılması“ veya varolmayan bilgilerin/verilerin "yoktan var edilmesi"

•               İngilizce'de fabrication,falsification "desk -research" veya "dry - lab“

•               Araştırıcının deneysonuçlarıyla “oynayarak”ya da hiç deneyyapmaksızın “sağladığı”; sahte veriler.

Çarpıtma Sahtecilik (Falsification)

•              Değişik sonuç verebilecek şekilde araştırma materyalleri,cihazlar, işlemler ve araştırma kayıtlarında değişiklik yapmak veya sonuçları değiştirmek

•              Burada ya doğrudan doğruya deney verileri üzerine bazı istatistik manipulasyonlar yapılmıştır, ya da ortaya çıkan verilerin en uygun olanları alınıp uygun olmayanları atılmış, ve bilimsel varsayımlar güçlendirilmeye çalışılmış

•               Bu gibi sahtecilik olguları muhtemelen daha sıktır; çünkü bunların ortaya çıkartılması zordur. Bu nedenlerle ciddi bilim dergileri verilerin ve kullanılan istatistik yöntemlerin çok ayrıntılı şekilde yazılmasını isterler.

Plagiarism (Bilimsel Aşırma)

•              Başkalarının fikir, yazı ve çalışmalarının bir kısmını veya tamamını kaynak kişilere gereken şekilde atıf yapmadan (sitasyon kullanmadan) bireyin kendisininki gibi göstermesi, sunması, söylemesi veya yayınlamasıdır

•              Aşırmacılık açısından bilimsel yayın ile popüler-eğitimsel yayın arasında bir ayrım yapanlar

•              Popüler yayınlarda yazarın daha serbest ve özgür bırakılması gerektiğini öne sürenler vardır.

•              Aşırma popüler yayınlarda da etik dışı davranış kapsamına girer.

•              Burada bilimsel bilgi, bilim topluluğundan çıkarılarak daha geniş bir topluluğa - topluma, kamuoyuna- sunulmaktadır.

•              Topluma yönelik kitap ve makalelerde de diğer bilim insanlarının bilimsel ve düşünsel etkinliklerinin ürünlerine aynı derecede saygı göstermek gerekir

Duplikasyon (Duplication):

•              Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla dergiye yayım için göndermek veya yayımlamak

Dilimleme (Least PublishableUnits)

•              Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak çok sayıda yayın yapmak

Hayali (Sanal veya Gölge) Yazarlık (Ghost Authorship) veya Onursal Yazarlık (Honorary Authorship)

•              Konusunda tanınmış bir bilim adamını yazar listesine sokarak çalışmanın bilimsel dergide daha kolaylıkla kabul edilmesini sağlanabileceği düşüncesi

•               Oysa, esas çalışmaya katılanların saygınlığı veya güvenilirliği bu onursal yazar nedeni ile azımsanmış olmaktadır.

Armağan Yazarlık (Gift Authorship)

•              Burada çalışmayı asıl yürüten araştırıcı, bu çalışma ile hiç ilgisi olmayan veya pek az ilgisi olan kişileri yazar listesine ekler

•              Zorla ; bir araştırıcının bazı hocalarını yayın listesine koymaya zorlanması

•              Yayın sayılarını artırmak için bazı anlaşmalı grupların oluşturulmasında görülür. Örneğin, tıpta birbirine yakın A,B ve C bilim dallarında, her grup yaptığı çalışmaya diğer çalışma gruplarının adını ekler. Böylece araştırıcıların yayın listeleri kabartılır

•              Bilim Atıf Dizini (Science Citation Index - SCI) taraması altındaki hakemli dergilerde editörler, yazarlar listesindeki her yazarın çalışmaya olan katkısının açık bir şekilde belirtilmesini istemektedir.

Yazarlık Hakkı

•              Varsayımın oluşturulmasında ve araştırma tasarımında,verilerin yorumlanmasında

•               Araştırma taslağının yazılmasında ve entelektüel - eleştirel açıdan gözden geçirmekte

•              Yayınlanacak hale getirilmesinde katkıda bulunmuş olmayı gerektirmektedir.

•              Yazarlık hakkı,  ancak bu aşamaların tümünde önemli katkıda bulunmakla gerçekleşebilir.

•              Sadece araştırma desteğinin elde edilmesi aşamasında katılmış olmak,

•              Sadece verilerin toplanmasında çalışmak,

•              Sadece araştırma grubunun genel denetimini sürdürüyor olmak, Yazarlık Hakkı Yaratmaz